Gisteren was ik in het bos

Een ontroerend gedicht over drie bomen

Prof. Dr. Manu Keirse begon zijn lezing met onderstaand gedicht van de drie bomen, getiteld Gisteren was ik in het bos.

Gisteren was ik in het bos

Gisteren was ik in het bos.
Op zoek naar drie bomen, drie bomen die ik gekend had.
Drie bomen die alle drie een tak hadden verloren.
Drie bomen die daar alle drie op een andere manier mee omgegaan waren.
Gisteren.

Vandaag heb ik ze gevonden.
De eerste boom was gaan rouwen om zijn verlies
en zei ieder voorjaar als de zon hem uitnodigde te groeien:
“Dat kan ik niet, want ik mis een tak.”

De tweede boom was geschrokken van de pijn
en had maar snel besloten om het verlies te vergeten.
En ieder jaar als de zon hem uitnodigde om te groeien, groeide hij.

De derde boom was ook geschrokken van de pijn.
Hij had gerouwd om het verlies.
En het eerste voorjaar dat de zon hem uitnodigde te groeien,
had hij gezegd: “Dit jaar niet”.

Maar de zon kwam het jaar daarop terug.
Nu zei de boom: “Ja zon, verwarm mij opdat ik mijn wond kan verwarmen.
Ziet u, mijn wond heeft warmte nodig, opdat hij weet dat hij erbij hoort.”

En het derde jaar dat de zon terug kwam, sprak de boom:
“Ja zon, laat mij maar groeien, want er is nog zoveel te groeien.”

Na wat zoeken vond ik de drie bomen, of eigenlijk twee.
De eerste boom was klein gebleven.
De plaats van de wond was duidelijk te zien,
het was het hoogste punt van de boom.

De tweede boom was geen boom meer.
Een voorjaarsstorm had hem doen omwaaien.
De plek van de wond moest ik zoeken,
achter een heleboel bladeren vond ik hem.

De derde boom was het moeilijkste te vinden,
want ik had niet verwacht dat hij zo groot en sterk was geworden.
Maar gelukkig kon ik hem herkennen aan de dichtgegroeide wond
die vol trots in het zonlicht stond.

- Evert Landwaard - 

Dit gedicht vertelt tussen de regels door dat het zeer belangrijk is dat mensen rouwen om het verlies van een dierbare. Alleen door ups en downs te beleven in je leven zal je ook bestand zijn tegen de stormen van het leven. Vreugde en verdriet liggen nu eenmaal dicht bij elkaar.

Het is ook zeer belangrijk om kinderen te leren omgaan met verlies en verdriet, het is voor hun net zo belangrijk om op hun manier hun verhaal te vertellen. Het wordt dramatisch op de wijze hoe ouders ermee omgaan, bv door het zo lang mogelijk stil te houden. Vertel hun vanaf het begin als er een echtscheiding komt, voorbereid is minder erg dan onvoorbereid. Laat ze vragen stellen en geef er dan ook antwoord op. Niet alleen bij de dood neem je afscheid van iemand maar een scheiding of een breuk in een relatie kan ook een zeer ingrijpende gebeurtenis zijn, waarbij je afscheid van iemand moet nemen.

Vertel ook duidelijk dat de breuk niet de schuld is van het kind, en laat ze boos en verdrietig zijn. Een kind kun je voorbereiden op de dood. Neem ze mee naar iemand die heel erg ziek is en daarna mee naar de uitvaart. Sta stil bij bv de dood van een huisdier, ga er vooral niet aan voorbij. Verdriet uiten is houden van, bij rouwen om iemand of iets komen verdriet en liefde samen.
Verlies verwerken is serieuze rouwarbeid verrichten. Dit is zwaar lichamelijk werk die we in 4 fases kunnen verdelen. Ook kinderen moeten die rouwarbeid verrichten

Fase 1 - het onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies, ook bij een scheiding 

Alleen door meerdere keren hetzelfde verhaal te vertellen wat er is gebeurd weet men, maar voelt men ook dat de overlevende niet meer terugkomt. Dan dringt op een gegeven moment de waarheid door. Zodoende help je iemand om afscheid te kunnen nemen, ook van jongs af aan.

Fase 2 - ervaren van de pijn van het verlies 

Bij onderkenning zal het proces alleen maar langer duren, velen slikken antidepressiva om door die moeilijke tijd heen te komen, maar zij remmen het verwerken van het verlies. De meest simpele dingen roepen verdriet op zoals verjaardagen, feestdagen etc. Dit begint zich dan te uiten door extreme vermoeidheid, niets kunnen onthouden, agressie, schaamte, schuld of boosheid. Blijf vooral de naam van de overledene noemen, durf die naam ook uit te spreken. Laat iemand in rouw vooral zijn opgekropte schuldgevoelens uitspreken, ze kunnen gevaarlijk zijn als ze niet uitgesproken kunnen worden. Er is namelijk een groot verschil tussen schuldig voelen en schuldig zijn.

Fase 3 - steeds weer opnieuw luisteren naar het verhaal van mensen 

Twee mensen kunnen om iemand rouwen op een totaal verschillende manier. Mannen rouwen anders dan vrouwen. Een man toont minder zijn gevoelens en zijn emoties terwijl een vrouw daar veel makkelijker in is.
Ook kan het zijn dat culturele verschillen en een andere opvoeding een rol spelen. Soms is de pijn van het verlies te groot om bij elkaar terecht te kunnen. Toch moet men hierdoor heen om verder te kunnen gaan in het leven en in onze maatschappij.

Fase 4 - opnieuw leren houden van mensen en opnieuw leren houden van het leven 

Degene die iemand verloren heeft is bang om weer iemand te verliezen die hem of haar dierbaar is.

Deze 4 fases kom je ook tegen bij een echtscheiding of een breuk in de relatie. Ga dan vooral kinderen niet opzadelen met boosheid of agressie, anders kiezen ze voor die andere die hun daarmee niet opzadelt. Verwerken is verlies leren integreren in je leven waarbij het niet uitmaakt of je jong of oud bent. Innerlijk beleef je een ongehoorde intensiteit van gevoelens. Omring rouwenden met warmte en tederheid. Kijk naar ze, en luister naar ze. Ga vooral niet zeggen; je mag zo niet denken, je mag zo niet voelen.

Als er iemand is overleden ga er dan naar toe. Vergeet de vraag: Wat moet ik zeggen? Je moet dan letterlijk over een drempel heen gaan en naar mensen toe gaan en je hoeft alleen maar te luisteren. Schrijf desnoods een brief of stuur een kaartje, dat kan ook steun geven. Iemand die niet kan rouwen, kan letterlijk dood gaan van verdriet. De hoeveelheid verdriet is niet te wegen of te meten, maar komt over iemand heen als een emotionele aardbeving, waarbij je onder de brokstukken uit moet zien te komen.

Manu Keirse, klinisch psycholoog   

Manu Keirse is hoogleraar rouwverwerking, klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en docent aan de faculteit geneeskunde van de Katholieke Universiteit Leuven. Manu Keirse schrijft – speciaal voor Bergje tegen Kanker - hoe je kinderen (en volwassenen) kunt helpen bij verlies en verdriet.

Foto: commons.wikimedia.org